Kum köpek balığı (Carcharhinus plumbeus) dünyadaki en büyük kıyısal köpek balığı türleri arasında yer almaktadır. Boyları bir buçuk metre civarındadır. 30 yılı aşan yaşam süreleri ile uzun ömürlü canlılar arasındadır.
Kum köpek balıkları uzun ömürlü olmalarına rağmen av baskısı, düşük doğurganlık oranları ve diğer insan faaliyetlerinden kaynaklı baskılardan dolayı hassas türlerdendir. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından yayınlanan ve türlerin tehdit sınıflarını gösteren kırmızı listede, kum köpek balığı küresel ölçekte ve Akdeniz Havzası’nda “Nesli Tehlikede Altında (EN)” kategorilerinde yer almaktadır. Dünya sularındaki köpek balığı ve vatoz türlerinin ise %37’sinin nesli tehdit altındadır.
Kum köpek balıkları kozmopolitan yayılımlı, genellikle kıta sahanlıklarını tercih eden bir türdür. Ilıman ve tropikal sularda bulunurlar. Körfez ağızlarında, limanlarda, sığ çamurlu veya kumlu koyların içinde ve nehir ağızlarında yaygındır.
Atlas ve Indo-Pasifik okyanuslarında dağılım gösteren kum köpek balığının, Akdeniz Havzasındaki üreme alanlarından birini de Gökova Körfezi içerisindeki Boncuk Koyudur. Boncuk Koyu, bu nedenle 2010 yılında Gökova Körfezi'nde ilan edilen altı “Balıkçılığa Kapalı Alandan” biri oldu. Kum köpek balıkları, ülkemizde avlanması yasak olan türlerden olmasına rağmen, hedef dışı tür olarak balıkçılık av araçlarına takılarak yakalanmaktadır.
Bu zamana kadar en derin 280 m derinlikte dağılımları oldukları bilinmekle beraber genel olarak 100 m derinlikte yayılım gösterirler.
Canlı doğuran türlerdir. Gebelikleri 9-12 ay sürmekte ve 1-14 yavru doğurabilmektedirler. Bir üreme periyodunda doğan yavru sayısı ile annenin boyu arasında pozitif bir ilişki olduğu ve anne boyu arttıkça yavru sayısının da arttığı düşünülmektedir. Yeni doğan yavruların boyları bölgesel olarak değişse de genellikle 60-65 cm boylarındadır. Akdeniz’deki doğum boyları ise 45-65 cm ile ortalamanın altındadır.
Kum Köpek Balığı Türkiye Dağılım Alanları
Kum köpek balığı, büyük cüsseli olmasına rağmen ılımlı bir türdür. Karadeniz ve Marmara Denizi hariç olmak üzere Akdeniz Havzasındaki tüm kıyılar dağılım alanları içerisindedir.
Bir bölgenin köpek balığı üreme alanı olarak sınıflandırılabilmesi için;
- 1. Bölgede diğer bölgelere oranla daha fazla sayıda köpek balığı ile karşılaşılmalıdır.
- 2. Köpek balıkları bu bölgede daha uzun süre kalmalı veya bölgeye geri dönme eğiliminde olmalıdır.
- 3. Aynı bölge veya habitat yıllar boyunca tekrar tekrar kullanılmalıdır.
Kum köpek balıkları için büyük önem arz eden üreme alanları ise her geçen gün insan kaynaklı faaliyetler sebebiyle tehlike altındadır.
Hedef dışı avcılık Kum köpek balığı üzerindeki en büyük tehdit unsurudur. Artan balıkçılık faaliyetlerine paralel azalan balık popülasyonları ve onun da neden olduğu balıkçılık baskısı hedef tür olmasalar bile kum köpek balıklarının yanlışlıkla yakalanmalarına neden olabilmektedir. Bu tehdit unsurunun azaltılmasına yönelik tür ve habitatlara yönelik koruma alanlarının oluşturulması ve etkin yönetilmesi kritik önem taşımaktadır. Koruma ve izleme çalışmalarını yaptığımız Boncuk Koyu ve etrafında, son dönemde kum köpek balıklarının hedef dışı olarak yakalama kayıtlarının olmaması da bunun bir göstergesidir.
Akdeniz Koruma Derneği (AKD), Boncuk Koyu’nda 2013 yılından bu yana kum köpek balığının izlenmesi ve denizel biyoçeşitliliğin korunması için çalışıyor. Dernek türün birey sayısı, görülme sıklığı ve davranışlarını tam zamanlı kamera sistemiyle izliyor. Her yıl binlerce saati bulan görüntüler kaydedilerek inceleniyor ve gözlemlenen tarih, saat, su sıcaklığı, oksijen satürasyonu gibi tüm veriler de iklim değişiminin tür üzerindeki etkilerini ortaya koyabilmek için işleniyor. Deniz Koruyuculuğu Sistemi ile Boncuk Koyu’nda devriye çalışması yaparak yasa dışı faaliyetler ile karşılaşıldığında anlık olarak yetkili kurumlarını bilgilendiriyor. AKD tüm bu izleme çalışmalarını ilgili kamu kurumlarının izin ve koordinasyonunda gerçekleştiriyor.
Kum köpek balıklarına yönelik yürüttüğümüz çalışmalar ışığında sunduğumuz öneriyle Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından Gökova Körfezi içinde kalan Boncuk Koyu önemli köpek balığı alanı (ISRAs) seçilmiştir. Gökova Körfezi ise ilgili alan ilan edilmiştir (https://sharkrayareas.org/e-atlas/).
Önemli Köpek Balığı ve Vatoz Alanı (ISRA) nedir?
Önemli Köpek Balığı ve Vatoz Alanı (ISRA), bir veya daha fazla köpek balığı ve vatoz türü için önemli olan, koruma için belirlenebilecek ve yönetilebilecek ayrı, üç boyutlu bir habitat parçası olarak tanımlanır. Bu belirleme, bir çekirdek ekip ve bölgesel uzmanlar tarafından yürütülen açık ve şeffaf bir süreç yoluyla gerçekleşir. Bir alanın ISRA olarak tanımlanması, herhangi bir yönetim veya koruma korumasını otomatik olarak sağlamaz, ancak muhtemel gelecekteki koruma ve yönetim faaliyetleri için bir alanı tanımlar. Ancak, Gökova ÖÇKB ve Boncuk BKA koruma statüleri ve AKD'nin yürütmüş olduğu etkin koruma çalışmalarıyla bütünleştiğinde Boncuk Koyu Kum köpek balıkları için dünyanın en iyi korunan alanı olarak ifade edilebilir.
Siz de kum köpek balığı ile karşılaşmanız durumunda çalışmalarımıza destek olmak için AKD Tür Gözlem İhbar Formu aracılığıyla bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Kaynakça
Compagno, L. J. V. (1984). Sharks of the world: an annotated and illustrated catalogue of shark species known to date. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Serena, F. (2005). Field identification guide to the sharks and rays of the Mediterranean and Black Sea. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Piercy, A. N., Carlson, J. K., Sulikowski, J. A., & Burgess, G. H. (2016). Historical occurrence of Carcharhinus spp. in the Sea of Marmara during the 1950s. Marine Biodiversity Records, 9(1), 1-5.
Fowler, S. L., Cavanagh, R. D., Camhi, M., Burgess, G. H., Cailliet, G. M., Fordham, S. V., … & Musick, J. A. (2005). Sharks, rays and chimaeras: the status of the chondrichthyan fishes. Gland, Switzerland: IUCN.
Saidi, B., Bradai, M.N., Marouani, S., Guelorget, O., Capape, C. (2006): Atypical characteristics of an albino embryo of Carcharhinus plumbeus (Chondrichthyes: Carcharhinidae) from the Gulf of Gabès (southern Tunisia, central Mediterranean). Acta Adriatica, 47(2): 167-174.
IUCN. (2012). IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.2. Retrieved from [http://www.iucnredlist.org]
Heupel, M. R., Carlson, J. K., & Simpfendorfer, C. A. (2007). Shark nursery areas: concepts, definition, characterization and assumptions. Marine Ecology Progress Series, 337, 287-297.
Florida Museum. (2023). Sandbar Shark. Retrieved from [https://www.floridamuseum.ufl.edu/discover-fish/species-profiles/carcharhinus-plumbeus/]
(sharkrayareas.org)
Proje Galerisi
